Design spod Tatr — styl zakopiański

Podhale, czyli region, z którego wywodzi się Oakywood, to bardzo wyraziste miejsce na mapie Polski — szczególnie pod względem architektury i designu. I choć nasze produkty nie nawiązują bezpośrednio do stylu podhalańskiego, to jednak mamy z nim pewne wspólne cechy: unikatowość, zamiłowanie do naturalnego drewna i łączenie estetyki z funkcjonalnością w przedmiotach codziennego użytku. Dlatego dziś — w ramach ciekawostki — przybliżymy ci nieco historię i założenia stylu zakopiańskiego.

Idea Witkiewicza

Twórcą stylu zakopiańskiego był Stanisław Witkiewicz — polski malarz i teoretyk sztuki, który, co ciekawe, wcale nie był rodowitym góralem: zamieszkał w Zakopanem dopiero w wieku niespełna 40 lat, w 1890 roku. To właśnie wtedy zafascynował się podhalańskim budownictwem, na podstawie którego sformułował własną wizję stylu zakopiańskiego, łączącego w sobie góralszczyznę i elementy secesji. Witkiewicz czerpał pełnymi garściami ze sztuki ludowej, inspirował się charakterystyczną podhalańską ornamentyką, obecną zarówno w architekturze, jak i w przedmiotach codziennego użytku — od mebli aż po naczynia i najmniejsze drobiazgi. Kluczową wartością była tu dbałość o detale, upiększanie codzienności i nadawanie jej artystycznego wymiaru.

Co istotne, styl zakopiański według Witkiewicza miał być nową formą polskiej sztuki narodowej (warto pamiętać, że Polska była w tamtych czasach pod zaborami, więc ten aspekt wydawał się szczególnie istotny) — dlatego architektura tego typu powstawała również w innych regionach, nawet dość odległych. Ostatecznie jednak Witkiewiczowska idea nie utrwaliła się w takiej powszechnej formie, a z czasem popularność tego stylu zaczęła słabnąć, ograniczając się wyłącznie do okolic Podhala. Za datę końcową „panowania” stylu zakopiańskiego uznaje się rok 1914.

Charakterystyka stylu zakopiańskiego

Budynki w stylu zakopiańskim bardzo mocno nawiązywały do tradycyjnego budownictwa podhalańskiego, jednak Witkiewicz wprowadził do nich dodatkowe elementy, zarówno ozdobne, jak i funkcjonalne. Typowy dom w stylu witkiewiczowskim był drewniany, na kamiennej podmurówce, zwieńczony spadzistym dachem. Ściany budowano w konstrukcji zrębowej (wieńcowej) z przepołowionych pni, zdobionych często rzeźbionymi motywami roślinnymi, co było dość oczywistą inspiracją ze sztuki secesyjnej. Charakterystyczne dla tego typu budynków były też werandy — tzw. przyłapy, umieszczone pod powiększonym okapem dachu, oraz promieniście ułożone listewki dookoła okien, zwane słoneczkami.

Dachy domów w stylu zakopiańskim same w sobie stanowiły swoiste dzieło sztuki: strome, spadziste, urozmaicone uskokami, okienkami typu bawole oko i pazdurami — pionowymi ozdobami z drewna, zazwyczaj w kształcie tulipanów lub lilii, które umieszczano na kalenicy, na skrajnych krokwiach.

Do najpopularniejszych budynków w stylu zakopiańskim, zachowanych do dziś, należą m.in.:

• Willa Koliba — jeden z pierwszych projektów Witkiewicza, stworzonych według założeń jego stylu. Projekt powstał w roku 1891, zaś budowę ukończono w 1893. Obecnie w willi znajduje się Muzeum Stylu Zakopiańskiego.
• Willa Oksza — jej budowę ukończono w roku 1896. Po drugiej wojnie światowej budynek służył jako prewentorium gruźlicze dla dzieci i młodzieży, a następnie jako dom wypoczynkowy. Obecnie mieści się tu Galeria Sztuki XX wieku, będąca filią Muzeum Tatrzańskiego im. Tytusa Chałubińskiego.
• Willa Pod Jedlami — wybudowana w 1897 roku na zlecenie rodziny Pawlikowskich (mieszkała w niej m.in. znana polska poetka okresu międzywojennego Maria Pawlikowska-Jasnorzewska).
• Willa Rialto — wybudowana w 1898 roku na zlecenie Teresy Zagórskiej. Niedługo po ukończeniu budowy właścicielka willi sprzedała ją doktorowi Marianowi Hawrankowi — w budynku powstało sanatorium przeciwgruźlicze. Po II wojnie światowej urządzono tu mieszkania komunalne.
• Willa Konstantynówka — zbudowana w roku 1902 dla Anieli Zagórskiej. Gościły tu takie sławy, jak np. Józef Piłsudski, Stefan Żeromski czy Joseph Conrad. Do dziś mieści się tu restauracja i pensjonat — możesz więc osobiście, od podszewki poznać klimat witkiewiczowskiej budowli.

Na uwagę zasługują też charakterystyczne kaplice zaprojektowane przez Witkiewicza: na Jaszczurówce, na Kalatówkach i na Płazówce. Jak już wspomnieliśmy, budynki w stylu zakopiańskim powstawały również poza Podhalem: m.in. w Gdyni (Willa Orla na Kamiennej Górze), w Augustowie (Dom Drzewiarza), a nawet na terenach dzisiejszej Białorusi (w Brasławiu, Berezweczu, Głębokiem, Mosarzu, okolicy Grodna).

Współczesny styl podhalański?

Chociaż styl zakopiański stworzony przez Witkiewicza ma już jedynie wymiar historyczny, to jednak dziś, w XXI wieku na Podhalu nadal powstaje wyjątkowa architektura, wpisująca się w specyficzny tatrzański krajobraz. Warto przyjrzeć się budynkom projektowanym przez architektów z pracowni Karpiel Steindel, takim jak np. Bachleda Resort, Dom w Tatrach, Domy przy Dolinie Strążyskiej, czy Willa Kipiela. Mimo nowoczesnej, prostej formy da się tu dostrzec wyraźne aluzje do stylu zakopiańskiego: podmurówki z kamienia, drewniane ściany i spadziste dachy, niekiedy nawet zwieńczone pazdurami.

Czerpanie inspiracji z przeszłości, z dawnej sztuki i tradycji może zatem dawać niezwykłe efekty — pod warunkiem, że owe historyczne elementy zostaną w umiejętny sposób zinterpretowane i przełożone na język współczesności. I to właśnie staramy się robić w Oakywood: kreatywnie łączyć tradycyjne rzemiosło z nowoczesnym designem.