Projektantki, architektki, twórczynie. Kobiety designu

Na oficjalnych kartach historii wciąż niełatwo znaleźć postaci kobiece, i to bynajmniej nie dlatego, że nie istniały — o pieczołowicie pomijanych lub mało znanych bohaterkach można przeczytać np. w „Brakującej połowie dziejów” Anny Kowalczyk czy w „Herstory” Katherine Halligan. Tymczasem kreatywna energia kobiet znajduje swoje ujście w wielu dziedzinach, między innymi w sztuce użytkowej: w projektowaniu wnętrz, architekturze, wzornictwie przemysłowym czy grafice. Dziś przybliżymy ci sylwetki kilku projektantek, które wyraziście zapisały się w historii (a może raczej: herstorii) designu.

Candace Wheeler

Zwana niekiedy „matką projektowania wnętrz”, Candace Wheeler wspierała amerykańskie kobiety w dążeniu do niezależności finansowej. W 1877 roku założyła Stowarzyszenie Sztuki Dekoracyjnej (Society of Decorative Arts), którego głównym celem była pomoc niezamożnym kobietom, zwłaszcza tym, które owdowiały wskutek wojny secesyjnej — dzięki nauce rzemiosła, szycia czy dekorowania wnętrz mogły zarabiać na swoje utrzymanie. W sprzedaży własnych wyrobów pomagała im Nowojorska Giełda Pracy Kobiet, która powstała rok później, również przy udziale Wheeler.  

Ważnym krokiem w jej karierze było założenie — wspólnie z Louisem Tiffanym — firmy Tiffany &Wheeler (znanej później pod nazwą Tiffany & Co.), zajmującej się urządzaniem zarówno prywatnych wnętrz, jak i budynków użyteczności publicznej. Wśród ich realizacji można znaleźć m.in. Madison Square Theatre, The Union League Club czy dom Marka Twaina. W 1883 roku, Candace założyła własną markę tekstylną Associated Artists, która słynęła m.in. z charakterystycznych jedwabnych tkanin, zmieniających kolory w zależności od oświetlenia. 

W 1893 Candace Wheeler pokierowała pracami nad projektem wnętrza Pawilonu Kobiet na Wystawie Światowej w Chicago. Ostatnie lata życia spędziła na pisaniu książek i artykułów.

Elsie de Wolfe

Pierwsza amerykańska projektantka wnętrz, która w swoim portfolio miała projekty zrealizowane m.in. dla Oscara Wilde’a czy Księcia i Księżnej Windsor. Ale zanim Elsie de Wolfe zajęła się wystrojem wnętrz, najpierw próbowała swoich sił jako aktorka — początkowo występowała w zespole Charlesa Frohmana, później założyła własną grupę teatralną na Broadwayu. W 1905 roku rozstała się ze sceną.

Jej debiutem w roli projektantki wnętrz było zaprojektowanie wystroju Colony Club — pierwszego nowojorskiego klubu dla kobiet. Królowała tam wyrafinowana prostota, spójność i wrażenie przestronności, które potęgowały odpowiednio rozmieszczone lustra. Styl wykreowany przez Elsie de Wolfe był przeciwieństwem popularnego dotychczas stylu wiktoriańskiego, pełnego przepychu i eklektyzmu.

Działalność de Wolfe nie ograniczała się jedynie do USA: jedną z jej kluczowych realizacji była Willa Trianon w Wersalu, którą kupiła i odnowiła wspólnie ze swoją najbliższą przyjaciółką / partnerką Elisabeth Marbury, i która stała się nowym centrum ich życia towarzyskiego.

Charlotte Perriand

Architektka i projektantka wnętrz, absolwentka paryskiej École de l’Union Centrale des Arts Décoratifs, wpływowa wizjonerka nowoczesnego designu, która zasłynęła nietuzinkowym projektem „baru pod dachem” (le bar sous le toit), zbudowanego ze szkła, skóry naturalnej, aluminium i chromowanej stali. Charlotte Perriand urodziła się na początku XX wieku, kiedy architektura wciąż była dziedziną zdominowaną przez mężczyzn. Kiedy po skończeniu studiów chciała dostać się do pracowni Le Corbusiera, usłyszała, że „nie haftują tu poduszek” — ale kilka miesięcy później ów sławny architekt zobaczył jeden z jej projektów na wystawie Salonu Jesiennego (Salon d’Automne) i bez wahania zatrudnił Perriand. 

Współpracowała z Pierrem Jeanneretem, Fernandem Légerem i Jeanem Prouvé, od początku jednak miała własny, niepowtarzalny styl. Inspirację stanowiło dla niej niemalże wszystko, codzienność, którą obserwowała na paryskich ulicach, design tamtejszych aut czy rowerów. To pozwoliło jej tworzyć awangardowe projekty mebli, które łączyły w sobie wyjątkowy styl i komfort. Niektóre z nich są nadal produkowane, jak np. charakterystyczne krzesła z wygiętych chromowanych rurek i skóry.

Ray Eames

Ray i jej mąż Charles poznali się w Cranbrook Academy of Art — Ray była wówczas studentką, a Charles kierował działem wzornictwa przemysłowego. Od początku tworzyli kultowy duet projektantów, którzy nie bali się twórczych innowacji i eksperymentów. Materiałem, który dominował w ich twórczości, była sklejka: potrafili uformować z niej niemalże wszystko i w efektowny sposób łączyli ją z innymi materiałami. Pierwszym ważnym wynalazkiem była ortopedyczna szyna na nogę, wykonana właśnie ze sklejki — pod koniec II wojny światowej zrealizowali ok. 150 000 zamówień na zlecenie amerykańskiej marynarki wojennej.

Ray wyróżniała się szczególnym talentem do projektowania tkanin i tworzenia oryginalnych modeli ze sklejki. Jej projekty łączyły w sobie funkcjonalność z wyjątkową estetyką. Jednym z najsłynniejszych dzieł państwa Eames był fotel Lounge Chair z 1956, w którym wygięta, wymodelowana sklejka jest połączona z tapicerowanym skórzanym siedziskiem i oparciem. Oprócz mebli, projektów domów czy zabawek dla dzieci, opracowywali również innowacyjne metody pracy z materiałami, jak np. technikę parowego gięcia drewna — dzięki swojej kreatywności i umiejętności efektywnej współpracy, Ray i Charles stali się wpływowymi twórcami, którzy zmieniali oblicze współczesnego designu.

Florence Knoll

Utalentowana i inspirująca architektka, która wprowadziła nowe standardy do amerykańskiego designu — Florence Knoll przeniosła projektowanie mebli i wnętrz na zupełnie nowy poziom. Wykształcona w duchu Bauhausu (studiowała w Illinois Institute of Technology pod kierunkiem Ludwiga Mies van der Rohe, później współpracowała też z Walterem Gropiusem i Marcelem Breuerem), kultywowała tę estetykę i podejście do komponowania przestrzeni w sposób zapewniający maksymalną funkcjonalność. 

Florence projektowała wnętrza całościowo, tworząc nieznane jeszcze wówczas moodboardy, dopasowując meble do przestrzeni, wybierając odpowiednie materiały i kolory. Kiedy wspólnie z mężem, Hansem, założyła firmę Knoll, utworzyła w niej Dział Planowania (Planning Unit), który zajmował się tworzeniem nietuzinkowych rozwiązań, dopasowanych zarówno do potrzeb użytkowników, jak i do zastanej przestrzeni. Kluczową rolę w projektach Knoll odgrywał komfort, praktyczność i nowoczesna, wyrafinowana estetyka. Zamiast masywnych, przytłaczających mebli, wprowadzała do wnętrz minimalistyczną lekkość, przestronność i dynamikę. Zaznajomiła Amerykę z europejskim modernizmem, a niektóre z jej mebli — jak choćby słynna sofa w stylu mid-century modern — są produkowane do dziś.

Teresa Kruszewska

Polska architektka wnętrz i projektantka mebli, która zasłynęła m.in. wyjątkowymi kolekcjami mebli dla dzieci, zabawek rozwojowych i foteli (m.in. kultowy fotel Tulipan). Współpracowała ze Spółdzielnią Artystów ŁAD, której współzałożycielem był jej akademicki mentor, wybitny projektant Jan Kurzątkowski. Później została wykładowczynią na Wydziale Architektury Wnętrz warszawskiej ASP, gdzie prowadziła również Pracownię Projektowania Mebli. 

Pobyt na stypendiach zagranicznych w Finlandii (w pracowni Alvara Aalto) i w USA (Rhode Island School of Design w Providence) umożliwił Kruszewskiej poznanie nowoczesnych technologii i poszerzenie wiedzy na temat ergonomii, którą później wykorzystywała w swoich pracach. Projektowane przez nią meble dla dzieci wyróżniały się niebagatelną kreatywnością i dbałością o detale — zastosowane w nich rozwiązania nie tylko były praktyczne, ale również wspierały rozwój intelektualno-emocjonalny dziecka, jak np. stolik z ruchomym blatem i schowkiem z malowanymi klockami, z których można było układać obrazki.

India Mahdavi

Współczesna architektka wnętrz, która słynie ze śmiałej i nieszablonowej zabawy formą i kolorystyką. Urodzona w Teheranie, wychowywana w USA, Niemczech i Francji, wykształcona w École des Beaux Arts w Paryżu (architektura), a także w Parsons (projektowanie mebli) i School of Visual Arts (projektowanie graficzne) w Nowym Jorku — India Mahdavi potrafi korzystać z bogactwa rozmaitych kultur, aby tworzyć barwne i zjawiskowe projekty, które od razu przyciągają wzrok.

Do jej najbardziej znanych realizacji można zaliczyć restauracje Ladurée w Los Angeles, Tokio i Genewie, Sketch Restaurant w Gallery of London, Le Germain w Paryżu czy kolekcje dla Dior Maison. Oprócz aranżacji wnętrz, Mahdavi tworzy również meble, akcesoria i instalacje, zarówno o charakterze funkcjonalnym, jak i dekoracyjnym. Jej znakiem rozpoznawczym są żywe, intensywne kolory, połączone ze sobą w energetyzujący sposób, oraz oryginalne miksowanie elegancji z bajkową estetyką.

***

Przedstawione tu postaci to jedynie mały wycinek z herstorii designu. Mamy jednak nadzieję, że te przykłady twórczych i niebanalnych kobiet zainspirują nas wszystkich, niezależnie od płci i tożsamości, do kreatywnego, odważnego działania.